روزه، ابعاد گوناگونی داشته، آثار مثبت فراوانی از نظر مادی و معنوی در وجود انسان دارد: تلطیف روح، تقویت اراده، کنترل غرایز و تقلیل آنها، تقویت روحیه ایثار و نوع دوستی از مهم ترین تأثیرات اخلاقی و تربیتی روزه است. علاوه بر آن که روزه برای بیماری های جسمی و روانی، آثار بهداشتی و درمانی فراوانی دارد، با وجود این، این آثار مخصوصاً در بعد معنوی و قرب الی الله، زمانی تحقق می یابد که این عبادت با شرایطش صورت پذیرد که از جمله این شرایط، در سفر نبودن است.
نماز شکسته از احکام امتنانی و تسهیلی خداوند برای مسافران است؛ اما این که چرا برای عبادت خداوند، شرایطی مقرر شده است، توجه به نکات زیر لازم است:
الف) تمام عبادات و شرایط آنها توقیفی و تعبدی است؛ یعنی، از سوی خداوند است و هیچ کس حق کاستی و افزودن به آن را ندارد؛ پس همه این شرایط، از سوی خداوند است.
ب) خداوند بهتر از هر کس می داند که راه وصول و تقرب به او چیست و چگونه می توان بهتر به او نزدیک شد و به سعادت و کمال رسید. بنابراین اگر او جزء و شرطی را قرار داده و یا چیزی را حذف کرده، بر اساس مصالحی است که بسیاری از آنها فراتر از توان درک عقل بشری است و تنها خداوند بدان آگاه است.
ج) عبادات به عنوان وسیله ای برای نیل به کمال در نظر گرفته شده است؛ از این رو قرآن کریم می فرماید: «یا أیها الذین آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصّابِرِینَ؛ (بقره (2)، آیه 153) ای انسان های مۆمن! با استعانت از نماز و روزه به خدا نزدیک شوید». در همه اعمال عبادی، قصد قربت شرط است. گرچه نیت امری است قلبی، ولی وقتی همان نیت را با عبارات و الفاظ بیان می کنیم، می گوییم: «قربة الی الله»، یعنی این عبادت ها را به عنوان وسیله ای برای تقرب به پیشگاه حضرت حق ـ تبارک و تعالی ـ انجام می دهیم.
پس این عبادات، زمانی نقش وسیله تقرب به خدا را ایفا می کنند که با شرایط آن صورت گیرد. خدای متعال می فرماید: نماز باید برای یاد من می باشد (أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی، (طه (20)، آیه 14) و در عین حال تذکر می دهد که «لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکاری؛ (نساء (4)، آیه 43) در حال مستی نزدیک نماز نشوید»؛ زیرا چنین نمازی غفلت زدا و نزدیک کننده بشر به خدا نیست و نمازگزار با چنین حالتی حضور قلب ندارد و نمی داند که چه می کند. ازاین رو در ادامه همین آیه، در مقام تعلیل حکم می فرماید: «حَتّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُون».( نساء (4)، آیه 43)
علت بسیاری از نابسامانی ها در جوامع اسلامی، این است که عبادت های مسلمانان روح ندارد و در حقیقت نماز و روزه بسیاری از آنان بی روح است، وگرنه «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ» (عنکبوت (29)، آیه 45) در حالی که وجود بسیاری از مفاسد فردی و اجتماعی در جوامع اسلامی، غیرقابل انکار است (گرچه نسبت آن با آن چه که در جوامع غیرالهی و غیردینی است به مراتب بسیار کمتر است).
حال به دنبال بحث در مورد روزه مسافر و نماز شکسته به بررسی برخی استفتائات و پاسخ آنها در این مورد می پردازیم:
کسی که وظیفهاش خواندن نماز تمام است، اگر عمدا شکسته بخواند، نمازش باطل است و باید دوباره آن را بخواند. اگر وقت گذشته، قضا نماید. اگر اشتباها شکسته بخواند، باز نمازش باطل است.(توضیح المسائل مراجع، ج 1، مسئله 1363)
اگر مسافر نمازش را نخواند و قبل از غروب یا قبل از پایان وقت نماز مغرب و عشا به وطن مراجعت کرد، باید نمازش را چهار رکعتی بخواند. اگر درمسافرت نمازش را حتی شکسته خواند، لزومی ندارد در وطن تکرار نماید. (توضیحالمسائل، مراجع، ج1، ص 734 و 757)
انسانی که مسافر است یعنی نمازهایش در سفر شکسته است، اگر بخواهد نمازهای فوت شده چهار رکعتی را قضا کند باید چهار رکعتی بخواند و بالعکس کسی که در وطن است اگر بخواهد نمازهای قضایی را که در سفر شکسته قضا شده بخواند، باید شکسته بخواند.(آیة الله فاضل لنکرانی (ره)، جامع المسائل، ج 1، ص 107، س 374)
مسافری که نمیداند باید نماز را شکسته بخواند، اگر تمام بخواند نمازش صحیح است. (توضیح المسائل مراجع، مسأله 1359).
آیةالله بهجت(ره):
مسافر می تواند در کنار حرم مطهر حضرت سیدالشهداء علیه السلام نماز را تمام بخواند.
آیة الله اراکی(ره):
مسافر می تواند در کنار حرم مطهر حضرت سیدالشهداء علیه السلام بلکه در تمام روضهء مقدسه نماز را تمام بخواند.
منابع:
مجله پرسمان، آبان 1383، شماره 26 ـ (مطلبی از سید ابراهیم حسینی)
سایت حوزه
سایت نماز